tarafından 
Amfi tiyatro nedir? Antik tiyatro nedir? Türkiye ve dünyada amfi tiyatrolar nelerdir? Özellikleri nelerdir? En eski amfi tiyatro hangisidir?
Amfi tiyatro, antik Roma’da özellikle yarışmalar, gladyotör oyunları, törenleri ve hayvanların birbirleriyle yarışmaları için kullanılan, açık bir alana yayılmış yükselen koltuk katmanlarına sahip oval veya dairesel bir yapıdır. Diğer bir deyişle amfi tiyatro, merkezi bir alana, arenaya ve etrafına eşmerkezli olarak yerleştirilmiş koltuklara sahip yuvarlak veya daha sık oval şekilli bağımsız binadır. Bu kelime Yunancadır, “her tarafta koltuklu tiyatro” anlamına gelir. Terim, antik Yunanμμφιθέατρον’dan (amfitiyatro), “her iki tarafta” veya “etrafında” anlamına gelenμμφί’den (amfi) ve “görüntüleme yeri” anlamına gelen θέατρον’dan (théātron) türemiştir.
En eski amfi tiyatro hangisidir?
En eski tarihi kalıcı amfitiyatro, arenanın çevredeki zeminin doğal seviyesinin altına battığı Pompeii’de (M.Ö. 80) dir.
Taştan inşa edilmiş, 445 x 341 fit (136 x 104 metre) ve yaklaşık 20.000 seyirci kapasitelidir.
Roma amfi tiyatrosunun özellikleri
Roma amfitiyatrosunun çoğunda, arenanın altında ayrıntılı bir labirent inşa edilmiştir. Sahne için medya, hayvanları ve sahne setlerini kaldıran asansörler ve makineler için alanlar ve gladyatörler için odalar da dahil olmak üzere geçitler, birçok tuzak kapısı aracılığıyla yukarıdaki arenaya bağlanmak için ustaca düzenlenmiştir.
Bu arenanın etrafında ve ondan metal bir perdenin tepesinde yüksek bir duvarla ayrılmış, seyirci koltukları yükseldi. Bunlar amfitiyatro çevresinde uzanan geçitlerle birkaç bölüme (maeniana) bölünmüştür.
En alt bölümde veya kürsüde imparatorun ve maiyetinin özel bir kutusu vardı; amfitiyatronun karşı tarafında, ama yine de kürsüde vestal bakireleri, konsolosları, praetorları, elçileri, rahipleri ve diğer seçkin konuklar otururdu., ilk galerinin geri kalanında senatörler ve diğer seçkin misafirler vardı.
İkinci galeri patrisyenlere, üçüncüsü plebeians’a, dördüncüsü ise kutulara oturmuş kadınlar için en üstteki galeriye ayrıldı. İzleyicileri güneşten korumak için denizciler tarafından bir tente (velum veya velarium) manipüle edilirdi. Bu galerilerin her biri, çok sayıda çıkışa (vomitoria) yol açan radyal yürüyüşlerle kama şeklindeki bölümlere (cunei) bölünmüştür.
Modern kullanımda amfi tiyatro kelimesi bazen, örneğin Albert Hall, Londra ve New York City’deki hem yeni hem de eski Madison Square Garden gibi merkezi alanı çevreleyen bir tiyatro veya konser salonu için kullanılır. Ayrıca atletik yarışmaların yapıldığı bir stadyum anlamına da gelebilir.
Antik tiyatro nedir?
Tam kapalı olmayan, üçgensi veya yarım daire şeklindeki tiyatrolar ise ‘Antik Tiyatro’ olarak adlandırılmaktadır.
Bergama’da üç antik tiyatro ve bir de amfi tiyatro vardı, Akropolde bir tane de bin kişi kapasiteli, yine basamaklı bir toplantı yeri şeklinde olan odeon bulunuyordu; bu da günümüzde üniversitelerdeki dersliklere benzemektedir.
Türkiye’deki antik tiyatrolar nelerdir?
| Türkiye’deki antik tiyatrolar | ||
| Antik Tiyatro | Bulunduğu il | Dönem |
| Afrodisias | Aydın ili | Helen |
| Aigai | Manisa ili | Helen |
| Aizanoi | Kütahya ili | Roma |
| Alexandria Troas | Çanakkale ili | Helen |
| Anavarza | Adana ili | Roma |
| Anemurium | Mersin ili | Roma |
| Ankara | Ankara ili | Roma |
| Antifellos | Antalya ili | Helen |
| Apameia Kibotos | Afyonkarahisar ili | Roma |
| Arikanda | Antalya ili | Helen |
| Aspendos | Antalya ili | Helen |
| Assos | Çanakkale ili | Helen |
| Diokaesareia | Mersin ili | Roma |
| Efes | İzmir ili | Helen |
| Elaiussa Sebaste | Mersin ili | Roma |
| Fokaia | İzmir ili | Helen |
| Halikarnas | Muğla ili | Helen |
| Hierapolis | Denizli ili | Helen |
| Kastabala | Osmaniye ili | Roma |
| Kibira | Burdur ili | Roma |
| Kizikos | Balıkesir ili | Roma |
| Knidos | Muğla ili | Helen |
| Ksantos | Antalya ili | Roma |
| Kyme | İzmir ili | Helen |
| Laodikeia | Denizli ili | Helen |
| Letoon | Muğla ili | Helen |
| Mağarsus | Adana/Karataş | Helen |
| Mastaura | Aydın ili | Roma |
| Milet | Aydın ili | Helen |
| Myrina (Mysia) | İzmir ili | Helen |
| Nicaea | Bursa ili | Roma |
| Patara | Antalya ili | Roma |
| Pergamon | İzmir ili | Roma |
| Pinara | Muğla ili | Helen |
| Pitane | İzmir ili | Helen |
| Priene | Aydın ili | Helen |
| Sardis | Manisa ili | Helen |
| Side | Antalya ili | Helen |
| Stratonikeia | Muğla ili | Helen |
| Telmessus | Muğla ili | Helen |
| Termessos | Antalya ili | Helen |
| Troya | Çanakkale ili | Helen |
Türkiye’deki amfi tiyatrolar nelerdir?
Bunlardan en büyüğü Bergama’da Tellidere üzerinde kurulan; kazı çalışmalarına başlanan ve tümüyle ortaya çıkarılacak olan, 50 bin kişi kapasiteli devasa bir yapı kalıntısıdır.
En tipik örneği Roma’daki Kollezyum olan amfi tiyatrolar, tam daire veya oval şekilli, her yeri kapalı olan, çoğunlukla spor yarışları ve gladyatör dövüşleri yapılan Roma devri yapılarıydı.
1. Bergama amfi tiyatrosu
Modern Bergama kentindeki antik Bergama amfitiyatrosudur. Bergama Krallığı Roma’nın gayretli bir müttefikiydi ve son kralı vasiyetinde bütün devletini Roma’ya miras bıraktı. Bergama kültürü, Roma’dan büyük ölçüde etkilenmiştir. Büyük olasılıkla, Bergama’nın güçlü Romalılaşması nedeniyle, genellikle eski Yunanlıların bu tür plebeian eğlencelerini gladyatör gösterileri olarak küçümsemelerine rağmen, orada bir amfitiyatro inşa edildi. Bergama amfitiyatrosu’nun mütevazı kalıntıları şehrin kenarında, Akropolis ile Asklepieion arasında yer almaktadır.
Roma İmparatorluğunun en zengin olduğu dönemde, her biri Roma şehri olan bu yerleşimlerde, imparatorluk bu yapıları yaptırmıştı.
Bergama’daki diğer üç antik tiyatrodan biri Akropol’deki dünyanın en dik tiyatrosu, diğeri Asklepiondaki tiyatro üçüncüsü de en büyük antik tiyatro olan Viran Kapının da bir parçası olduğu 35 bin kişilik Roma Tiyatrosudur.
Bergama krallığı döneminde sadece Akropol tiyatrosu vardı; diğer iki antik tiyatro ve amfi tiyatro, Bergama Roma ‘nın eline geçince yapıldı; Kısaca, Bergama’nın son kralı bile bu tiyatrolardan sadece bir tanesini görebilmişti.
2. Erdek’deki Kzykos antik kentinde bulunan amfi tiyatro
3. Osmaniye’deki Anabarza amfi tiyatrosu
Kısaca Türkiye’de 3 adet amfi tiyatro vardır. Diğerleri ,antik tiyatrodur.
Dünyadaki amfi tiyatrolar nelerdir? Dünyaca ünlü amfi tiyatrolar
1. El Jem Amfitiyatrosu, Tunus
Roma’daki orijinal Kolezyum’dan modellenen El Jem amfitiyatrosu, Kuzey Afrika’daki birkaç bağımsız arenadan biri olmasıyla dikkat çekiyor. Tepelerin yamacına inşa edilmiştir. Mükemmel bir şekilde korunmuştur.
2. Pula Arena, Hırvatistan
MS 1. yüzyılda, pırıl pırıl Adriyatik Denizi’nin yanında inşa edilen Pula Arena, Hırvatistan’ın en iyi korunmuş antik anıtlarından biridir.
Bir zamanlar gladyatör dövüşleri için kullanılan, şimdi yaz aylarında açık hava sineması, opera mekanı ve konserler için sahne olarak kullanılmaktadır. Bir zamanlar gladyatörler tarafından kullanılan yeraltı geçitleri, şimdi eski zamanlarda Istria’da düzenli olarak bağcılık ve zeytin yetiştiriciliği sergisine ev sahipliği yapmaktadır.
3. Roma Arenası, Arles, Fransa
M.Ö. 1 yılında inşa edilmiş ve üç katmanda 20.000’den fazla seyirciyi ağırlayabilen tesis, günümüzde hala etkinliklere ev sahipliği yapmak için düzenli olarak kullanılmaktadır. Temmuz ve Ağustos aylarında her Salı ve Perşembe günleri gladyatör dövüşleri de dahil olmak üzere tiyatro ve spor etkinlikleri düzenlenmektedir.
4. Amfitiyatro Pozzuoli, İtalya
Napoli’nin hemen yukarısındaki bu arenanın ne yazıkki üst bölümleri çok iyi durumda değildir. Solfatarain yanardağının patlamasından sonra kül altına gömülmüştür. Ancak yeraltı alanları çok iyi korunmuş durumdadır.
Burada hayvanları tutmak için kullanılan kafeslerin kalıntılarını ve onları arena tabanına kaldırmak için mekanizmaların parçalarını bulabilirsiniz.
5. Nimes Amfitiyatrosu, Fransa
Nimes arenası, MS 1’in sonunda 24.000 seyirci kapasitelidir.
6. Verona Arena, İtalya
Verona Arena, Roma döneminden günümüze ulaşan en büyük üçüncü amfitiyatrodur ve yüzyıllar boyunca gösteri ve oyunlara ev sahipliği yapmak için sürekli olarak kullanılan birkaç amfitiyatrodan biridir.
Başlangıçta gladyatör dövüşleri, ortaçağda düellolar ve 18. yüzyıldan beri opera için kullanıldı. Gerçekten de, arenada düzenlenen yıllık Opera Festivali, dünyanın en muhteşemlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
7. Londra Kolezyumu
Londra Kolezyumu ne bir arena ne de antik bir Roma harabesidir, ancak 2.359 sandalyeyle Londra’nın en büyük tiyatrosudur.
24 Aralık 1904’te Londra Coliseum Theatre of Variety adıyla açılan tiyatro, çağının ’halk eğlence sarayı’ ve Avrupa’da zengin kişileri üst kısımlara çıkarmak için asansörü bulunan tek tiyatrodur.
