tarafından
Sponsorlu
Aba vakti yaba, yaba vakti aba: Kişinin ihtiyaçlarını mevsiminden, sezonundan, vaktinden önce ucu olduğu zamanda karşılaması.
Abacı, kebeci, ara yerde sen neci?: Olay ve konu hakkında yeterliliği, yetkisi olmayan kişiler için kullanılır.
Abayı yakmak: Bir kimseye gönlünü kaptırmak.
Abbas yolcu: 1) Yolculuğa çıkmaya kararlı. 2) ölmek üzere olan kimse için şaka yollu söylenir.
Abdestinden şüphesi olmamak: Kötü bir iş yapmadığına emin olmak.
Abes kaçmak : Söylenilen sözün ortama, konuya uygun olmaması.
Abesle iştigal etmek: Yersiz, yararsız, boş ve anlamsız şeylerle vakit geçirmek.
Abuk sabuk konuşmak: Düşünmeden, birbiriyle ilgisi olmayan, tutarsız, saçma sapan söz söylemek.
Abur cubur: Yararlı olup olmadığı düşünülmeksizin rast gele yenen, yemek yerini tutmayan yiyecekler.
Aceleye getirmek: 1) Bir işi gerektiği gibi yapmayıp, zaman darlığından yararlanarak birini aldatmak. 2) Zaman darlığı sebebiyle gereken özeni göstermemek.
Acemi çaylak: Toy, tecrübesiz, beceriksiz.
Acı çekmek /duymak : 1) Bedensel ağrı, sızı duymak. 2) Üzülmek, üzüntü içinde kalmak.
Acısı yüreğine işlemek: Bir şeyin verdiği acı, üzüntü benliğinde derin iz bırakmak.
Acısını çekmek: Yapılan yanlış bir işin doğurduğu sıkıntı ve üzüntüyü yaşamak.
Acısını çıkarmak: 1) Acılığını yok etmek. 2) Önceden uğradığı maddî ve manevî zararı sonradan gidermek.
Acı soğuk: Keskin, hoşa gitmeyen, çok üşütücü soğuk.
Acı söz: İnsanın gönlünü inciten, onuruna dokunan ağır söz.
Aç acına: Aç olarak, hiçbir şey yemeden.
Açığa çıkarılmak / alınmak: İşinden çıkarılmak, görevine son verilmek.
Açığa vurmak: Gizli, saklı bir şeyi herkese duyurmak, ortaya çıkarmak.
Açığı çıkmak: Saklamakla görevli bulunduğu para, eşya veya başka bir şeyin sayım sonucu eksik olduğu anlaşılmak.
Açığını bulmak: Herhangi bir işteki eksiği, hileyi veya zararı ortaya çıkarmak.
Açık alınla: Başarı, şeref, övünç ve dürüstlükle.
Açık bono vermek: Bir kimseye sınırsız, istediği gibi davranma yetkisi tanımak.
Açık fikirli: Olayları, gelişmeleri, yenilikleri iyi anlayıp gereği gibi karşılayan; düşündüğünü olduğu gibi söyleyebilen kimse.
Açık kalpli: Samimî, içi temiz, içi dışı bir olan kimse.
Açık kapı bırakmak: Gerektiğinde bir konuya yeniden dönebilme imkânı bırakmak, kesip atmamak, ileriyi düşünerek ılımlı davranmak.
Açık konuşmak: Gerçeği sakınmadan, çekinmeden söylemek.
Açık saçık: Göreneğe, terbiyeye aykırı derecede açık
Açık seçik: Çok açık, çok belirgin, ayrıntılarına kadar görülebilen.
Açıkta kalmak : 1. İş ve görev bulamamak. 2. Yersiz yurtsuz kalmak.
Açıktan kazanmak: Ortaya hiçbir emek ve sermaye koymadan gelir elde etmek, para kazanmak.
Açık vermek: 1) Geliri, giderini karşılamamak. 2) Ortaya çıkmaması gereken şeyi farkında olmadan belli etmek.
Açlıktan nefesi kokmak: 1) Çok fazla yoksulluk içinde bulunmak. 2) Uzun zaman bir şey yemediği anlaşılmak.
Açmaza düşmek: İçinden çıkılması oldukça güç bir durumda kalmak.
Aç susuz kalmak: Çok yoksul bir duruma düşmek, fakirlikten yaşayamaz hâle gelmek.
Adama dönmek: Hoşa giden bir duruma gelmek, düzelmek.
Adamdan saymak: Değeri olmadığı hâlde bir kimseye kıymet vermek, saygı duymak.
Adam etmek: 1) Eğitmek, yetiştirmek, belli bir seviyeye getirmek. 2) Tamir edip kullanılır hâle getirmek, bir yeri düzene sokmak.
Adam evladı: İyi bir ailenin iyi yetiştirilmiş; özü, sözü doğru çocuğu.
Adam olmak: 1) Yetişip büyümek, gelişmek, iş güç sahibi olmak. 2) Onarılıp işe yarar hâle gelmek.
insan sarrafı: Tecrübesi sayesinde insanların iyisini kötüsünü çabuk anlayacak duruma gelmiş kimse.
Adam sen de : Bir işin önemli olmadığını, aldırılmaması gerektiğini anlatmak için söylenir.
Adam sırasına geçmek : Toplumda kendisine daha önce değer verilmezken, artık kendisine önem ve değer verilir olmak.
A`dan Z`ye kadar: Bütünüyle, baştan aşağı.
Adı batmak: Adı anılmaz olmak, unutulmak, sözü edilmez olmak.
Adı çıkmak: Kötü bir şöhret kazanmak.
Adı kalmak: Bir kimse veya şey ortadan kalktıktan, öldükten sonra adı dillerde dolaşır olmak.
Adı karışmak: İyi karşılanmayan bir olayla ilgisinin bulunduğu, o olaya karıştığı söylenmek.
Adım atmamak: Kesinlikle gitmemek, uğramamak, aramamak.
Adını ağzına almamak: Dargınlık, kırgınlık, kızgınlık vb. sebeplerle bir kimseden söz etmemek
Adını anmamak: Bir şeyden, bir kimseden hiç söz etmemek; unutmuş görünmek.
Adını koymak: 1) İsim vermek. 2) Bir şeyin karşılığını veya fiyatını kararlaştırmak.
Adını vermek: 1) Birinin adını bildirmek. 2) Biri tarafından salık verildiğini gönderildiği kimseye söylemek.
Afiyette olmak: Sağlığı, sıhhati yerinde olmak, rahat yaşıyor olmak.
Aforoz etmek: 1) Kilise birliğinden çıkarmak. 2) Birini yakını olmaktan çıkarmak, ilgiyi kesip uzaklaştırmak, ilişkileri tamamen koparmak.
Ağır aksak: Pek yavaş olarak, düzgün olmayarak.
Ağır basmak: 1) Ağırlığı fazla gelmek. 2) Bir işte etkili olmak, gücü üstün gelmek, istediğini yaptırmak.
Ağır başlı: Ciddî, olgun, hareketlerinde ölçülü, işlerini düşüne taşına yapan kimse.
Ağırdan almak: Bir işi yapmakta acele etmemek, yavaş davranmak, isteksiz görünmek.
Ağır elli: 1) Oldukça yavaş iş yapan, çabuk yapmayan. 2) Vurduğu zaman çok acıtıp can yakan.
Ağır gelmek: 1) Ağrına gitmek, onuruna dokunmak. 2) yapılması güç gelmek.
Ağız aramak /yoklamak: Öğrenilmek istenilen şeyi söyletecek yolda dil kullanmak.
Ağız / söz birliği etmek: Daha önce bir konuda anlaşarak aynı şeyi yapmak ya da söylemek.
Ağızdan laf çalmak: Bir kişinin bildiği şeyleri ustalıklı konuşmalarda ona sezdirmeden öğrenmek.
Ağızda sakız gibi çiğnemek: Bir düşünceyi, bir sözü tekrar edip durmak.
Ağız değiştirmek: Daha önce söylediğinin tersini söylemeye başlamak.
Ağız, dil vermemek: 1) Söz söyleyemeyecek kadar hasta olmak. 2) Herhangi bir sebeple hiç konuşmamak, susmak.
Ağız eğmek: Yalvarmak, hiç de lâyık olmayan birine yüz suyu dökmek.
Ağız kalabalığı: Birbirini tutmayan, gereksiz, konu dışı sözler.
Ağız kalabalığına getirmek: Birini gereksiz sözler söyleyip çok konuşmak yolu ile şaşırtmak, dikkatini dağıtıp aldatmak.
Ağız yapmak: Birini aldatma, yanıltma, oyalama amacıyla duygularını, düşüncelerini olduğundan başka türlü gösterecek biçimde konuşmak.
Ağzı açık ayran delisi: Yeni gördüğü her şeye alık alık bakan, anlamsız bir hayranlıkla seyredip şaşıran.
Ağzı açık kalmak: Çok şaşırmak, şaşakalmak.
Ağzı kalabalık: Çok ve manasız, saçma sapan, tutarsız sözler söyleyen.
Ağzı kulaklarına varmak: Çok sevinmek, sevindiği her hâlinden belli olmak.
Ağzı laf yapmak: Güzel, inandırıcı söz söyleme yeteneği olmak.
Ağzına içine bakmak: 1) Ne diyeceğini beklemek. 2) Onun sözüne göre hareket etmek.
Ağzına baktırmak: Etkili, güzel konuşarak kendini zevk ile dinletmek, dinleyenleri kendisine hayran etmek.
Ağzına bir parmak bal çalmak: Amacına ulaşmak için birini tatlı sözlerle bir süre oyalamak, kandırmak; umut verip ikna ederek işini yaptırmak.
Ağzına girmek: Dinlenirken konuşana doğru oldukça fazla yaklaşmak.
Ağzına lâyık: Bir yiyeceğin tadı anlatılırken kullanılır, çok lezzetli yiyecek anlamında.
Ağzında bakla ıslanmamak: Sır saklamayı becerememek, sırrı hemen açığa vurmak.
Ağzında gevelemek: Açık olarak söylememek, belirli konuşmamak.
Ağzından bal akmak / damlamak: Çok tatlı konuşmak
Ağzından çıkanı kulağı işitmemek: Sözlerini tartmadan, düşünmeden, öfke içinde, nere varacağını hesaplamadan konuşmak.
Ağzından düşürmemek: Bir kimseden veya bir şeyden her zaman söz etmek.
Ağzından girip burnundan çıkmak: Çeşitli yollara başvurarak birini bir şeye razı etmek; veya kandırmak.
Ağzından kaçırmak: Söylemek istemediği bir şeyi, boş bulunup söyleyivermek.
Ağzından laf almak: Bir kimseyi değişik yollarla ve ustalıkla konuşturup birtakım gizli şeyleri öğrenmek.
Ağzından yel alsın: Olumsuz, kötü şeylerden bahsedenlere karşı “ağzını hayra aç” anlamında söylenir.
Ağzını açıp gözünü yummak: Kızgınlık ile sonunu düşünmeden ağzına gelen kötü sözleri söylemek, karşısındakine hakaret etmek.
Ağzını aramak: Karşısındakini kurnazca konuşturarak ağzından söz almak, istediğini öğrenmek.
Ağzını bıçak açmamak: Kırgınlıktan, üzüntüden ya da herhangi bir sebepten ötürü söz söyleyecek durumda olmamak.
Ağzını havaya açmak: Umduğunu elde edememek, fırsatı kaçırdıktan sonra boş yere beklemek.
Ağzını kapamak: 1) Susmak. 2) Çıkarının elden gideceğini düşünerek birinin konuşmasını önlemek.
Ağzının içine bakmak: Konuşan bir kimseyi seve seve ve dikkatlice dinlemek.
Ağzının kokusunu çekmek: Bir kimsenin dayanılmaz, çekilmez tutum ve davranışlarına katlanmak.
Ağzını seveyim: Sevindirici bir söz söyleyene “ne güzel, hoş söyledin” anlamında kullanılır.
Ağzının payını vermek: Sert söz ve davranışlarla karşılık vererek bir kimseyi yaptığına pişman etmek.
Ağzının suyu akmak: Çok beğenip isteyecek duruma gelmek, imrenmek.
Ağzının tadı kaçmak: Rahatı kaçmak, huzurunu kaybetmek, bir kimsenin kurulu dirliği, düzenliği bozulmak.
Ağzının tadını bilmek: 1) Güzel yemeklerden anlamak. 2) Bir şeyin güzelini, iyisini bilmek, anlamak.
Ağzı sulanmak: İmrenmek.
Ağzı süt kokmak: Çok genç, toy ve tecrübesiz olmak.
Ağzı var dili yok: 1) Oldukça sessiz, sakin, kendi hâlinde. 2) Konuşmayıp susan, derdini anlatmayan.
Ağzıyla kuş tutsa…: “Ne kadar çaba gösterse, ne yapsa da” anlamında kullanılır.
Ah almak: Birinin bedduasını üstüne çekmek.
Ahı çıkmak: Eziyete uğrayan bir kimsenin yaptığı bedduanın etkisini göstermesi.
Ahı tutmak: Zulüm görenin bedduasının yerini bulup gerçekleşmesi.
Ahı yerde kalmamak: Ettiği beddua er geç etkisini göstermek.
Ahkâm çıkarmak: Kendi düşüncelerine dayanarak birtakım yargılara varmak.
Ahmak ıslatan: İnce ince yağan yağmur, çisenti.
Ahret kardeşi: Dünya ve ahiret işlerinde birbirlerinden ayrılmayan kimseler; kan bağı olmaksızın manevî olarak kurulan kardeşlik.
Ahrette on parmağı yakasında olmak: Haksızlığa uğrayışını bu dünyada önleyip hakkını alamayanın, öte dünyada (ahirette) kendisine sorumlu olan kimseden davacı olması.“
Akan sular durmak: Artık itiraz edilebilecek, karşı durulacak bir nokta kalmamak.
Akıl defteri: Hatırlanıp yapılması gereken şeylerin yazıldığı küçük defter, muhtıra defteri, ajanda.
Akıl etmek: Herhangi bir önlem ve çareyi zamanında düşünmek, vaktinde hatırlamak.
Akıl kârı olmamak: Akıllı, dengeli ve ölçülü bir kişinin yapacağı iş olmamak.
Akıl kutusu : Çok zeki, akıllı kimse; bilgiç.
Akıllara durgunluk vermek: Çok şaşılacak bir şey olmak.
Akıllı uslu: Dengeli, yaramazlık etmeyen, ölçüsüz ve taşkın davranışlarda bulunmayan.
Akıl öğretmek / vermek: Herhangi bir konuda yol gösterip tavsiyede bulunmak, bilgi vermek.
Akıl sır ermemek: Bir işin gizli yönlerini, niteliğini, asıl sebebini anlayamamak.
Akıntıya kürek çekmek: Olmayacak, gerçekleşmeyecek bir iş uğrunda boşuna çaba sarf etmek.
Akla karayı seçmek: Bir işi başarmak uğrunda çok yorulmak, sonuca kadar çok zahmet çekmek.
Aklı almamak: 1) Akla uygun gelmemek, inanılacak gibi olmamak. 2) Anlamamak.
Aklı başına gelmek: 1) Zarar gördüğü işlerden uslanıp akıllıca davranmak. 2) Baygınlıktan ayılmak, kendine gelmek.
Aklı başından gitmek: 1) Çok korkudan veya çok sevinçten ne yapacağını şaşırmak. 2) Kafası çok yorulmuş olduğundan iyi düşünememek.
Aklı başında olmamak: 1) İyi düşünebilir durumda olmamak. 2) Bayılmak, kendisinden geçmek.
Aklı çıkmak: Titizlikle üzerinde durmak, çok korku geçirmek, çok korkmak.
Aklı durmak: Şaşırmak, düşünemez bir hâle gelmek.
Aklı karışmak: Ne yapacağını bilememek, bocalamak, şaşırmak.
Aklı kesmek: Bir şeyin olabileceğine, bir şeyi yapabileceğine inanmak.
Aklına düşmek: 1) Hatırlamak. 2) Kafasında bir düşünce doğmak.
Aklına esmek: Daha önce düşünmemiş olduğu şeyi birden yapmaya karar vermek.
Aklına gelen başına gelmek: Olmasından korktuğu şeyin zarar verici etkisine uğramak.
Aklına gelmek: 1) Hatırlamak. 2) Bir şeyi yapmayı düşünmek, tasarlamak.
Aklına koymak: 1) Bir şeyi yapmaya kesin olarak karar vermek. 2) Bir fikri başkasına aşılamak.
Aklına takmak: Bir şeyi devamlı olarak düşünmek, bir fikre sürekli olarak zihninde yer vermek ve zihni onunla meşgul etmek.
Aklına yer etmek: Uygun bulduğu bir düşünce kafasına yerleşmek.
Aklından zoru olmak: Tutarsız, dengesiz, ölçüsüz, delice davranışlarda bulunmak.
Aklını almak: Çekiciliği, güzelliği ile büyülemek, etkisi altına almak.
Aklını başına almak / toplamak / devşirmek: Mantıksız, ölçüsüz davranışlarda bulunmaktan kendini kurtararak akıllıca bir yola girmek.
Aklını başından almak: Çok şaşırtmak, düşünemeyecek duruma getirmek.
Aklını bozmak: 1) Sapıtmak, delirmek. 2) Yalnızca ilgilendiği, üzerine düştüğü şeyle uğraşıp durmak, başka hiçbir mesele düşünmemek.
Aklını çalmak (çelmek): 1) Kararından, niyetinden vazgeçirip başka bir yola sokmak. 2) Baştan çıkarmak, ayartmak.
Aklını peynir ekmekle yemek: Akılsızca, şaşkınca, delice işler yapmak.
Akşamdan kavur, sabaha savur: Kazandığını günü gününe harcayan, har vurup harman savuran, savruk kimselerin durumunu anlatmak için kullanılır.
Akşamı iple çekmek: Gecenin olmasını sabırsızlıkla beklemek.
Alacağına şahin, vereceğine karga: Alırken bütün gücünü kullanan ve kolaylık gösteren, kimsede parasını bırakmayan; verirken ise bin bir güçlük çıkaran, vereceğini geciktirmek için elinden geleni yapan kimse için kullanılır.
Alacağı olsun: “Günün birinde ondan öcümü alırım” anlamında göz korkutmak için söylenir.
Al aşağı etmek: Birini bulunduğu yerden, mevkiden indirmek.
Al birini vur birine /ötekine: Hepsi aynı, bir ayarda, hiçbiri işe yaramaz.
Alçak gönüllü olmak: Gurur ve kibre kapılmayıp kendini olduğundan daha aşağı düzeyde sayma, başkalarından yüksek görmeme durumu.
Al gülüm ver gülüm: 1) Karşılıklı sevgi gösterisi. 2) Çokluk uygun olmayan işlerde birbirinin çıkarını kollamak.
Alı al, moru mor: Telâş veya yorgunluktan yüzü kıpkırmızı kesilmiş olmak
Alıcı gözüyle bakmak: Çok dikkatli bakmak, inceden inceye gözden geçirmek.
Alın teri dökmek: Zahmetli iş görüp çok emek vermek.
Ali Cengiz oyunu: “Kurnazca, haince aklı durduracak iş yapmak” anlamında kullanılır.
Ali kıran baş kesen: Çok zorba, kaba kuvvetle hâkimiyet kuran.
Ali’nin külâhını Veli’ye, Veli’nin külâhını Ali`ye giydirmek: Kendi sermayesi olmadığı hâlde, birinden aldığını ötekine, ötekinden aldığını bir başkasına vererek işini yürütmek.
Allah adamı: Hile, kötü bilmeyen; hak yol üzerinde olan, Allah`a ibadette kus dini bütün kimse.
Allah’a emanet: Herhangi bir şeyi Allah’ın korumasına ve esirgemesine bırakmak.
Allah Allah!: Daha çok şaşkınlık ve hayret hâllerini anlatır.
Allah aratmasın: Yakınılacak bir durumda, bir şeyin hiç bulunmaması hâlindeki sıkıntı anında
Allah aşkına: Yemin vermek veya yalvarmak için “Allah’ını seversen” anlamında şaşma, usanç bildirir.
Allah bilir: 1) Belli değil, Cenab-ı Hak`tan başka kimse bilmez. 2. Bana öyle geliyor ki.
Allah’ın belâsı: Varlığı üzüntü veren, varlığından huzursuz olunan şey.
Allah versin: 1) Dilenciyi savmak için “bekleme, sadaka vermeyeceğim” anlamında söylenir. 2) İyi şey elde edenlere memnunluk bildirmek için, kimi zaman da takılma ve şaka için söylenir.
Allah yarattı dememek: Kıyasıya dövmek, çok hırpalamak.
Allak bullak etmek: Kurulu düzeni bozmak, karmakarışık bir duruma getirmek.
Allayıp pullamak: Kötü görünüşü kapatmak için bir şeyi süslemek, donatmak.
Allem etmek, kallem etmek: İstediğini elde etmek için her türlü kurnazlığa başvurmak.
Alnı açık yüzü ak : Herhangi bir ayıbı, çekinecek bir durumu olmamak, iffetli ve şerefli olmak.
Alnını karışlamak: 1) Bir işin çok güç olduğunu, yapılamayacak kadar zor olduğunu anlatır. 2) Küçümseyerek meydan okumak, tehdit etmek.
Alnının akıyla: Küçümsenecek, ayıplanacak bir duruma düşmeden; tertemiz, şerefiyle, başarılı olarak.
Alnının damarı çatlamak: Başarmak için çok sıkıntı çekmek, çok çaba sarf edip emek vermek.
Alnının kara yazısı: Kötü talih, baht.
Al takke ver külâh: 1) Bir mesele üzerinde uzun çekişmelerden sonra. 2) Senli benli, samimî dostluğu sürdürerek.
Altı alay, üstü kalay: İçi dışı bir olmayan; dışı süslü, içi berbat.
Altı kaval, üstü şeşhane /Şişhane: Daha çok giyim için “altı, üstüne; bir parçası öbür parçasına uymaz.” anlamında kullanılır.
Altın babası: Çok zengin, parası çok olan kimse.
Altın bilezik: Para getiren, hayat boyunca geçimi sağlamaya yarayan sanat ve meslek.
Altında kalmamak: 1) Bir şeyi karşılıksız bırakmamak.“Onun bana yaptığı iyiliğin altında kalır mıyım?” 2) Bir şeyin üstesinden gelmek.
Altından Çapanoğlu çıkmak: Girişilen bir işte başa dert olacak bir durumla, umulmayan bir tehlike ile karşılaşmak.
Altından girip üstünden çıkmak: Bir serveti, bir parayı, bir kaynağı gereksiz yere, düşüncesizce, sorumsuzca harcayıp kısa zamanda bitirmek.
Altından kalkmak: Bir zorluğu yenip işi başarmak.
Altını çizmek: Bir şeyin önemini belirtmek, üzerine dikkati çekmek, vurgulamak.
Altını üstüne getirmek: 1. Bir şeyi bulmak için aramadık yer bırakmamak. 2. Söz ve davranışlarıyla çevreyi birbirine düşürmek, karmakarışık etmek.
Altmış altıya bağlamak: O an ki durumu temelli olmayan bir çözümle kurtarmak veya bir işi kesin neticeye vardırmış gibi görünmek.
Altta kalanın canı çıksın: “Herkes başının çaresine baksın, güçsüzleri düşünme, gücü yetmeyene ne olursa olsun” anlamında kullanılır.
Alttan almak: Sert konuşan birine karşı yumuşak, olumlu, onu haklı görüyormuş gibi tavır almak.
Alttan güreşmek: Biraz geriden, pasif hareket edip gizli gizli yenme yollarını kollamak.
Alt yanı çıkmaz sokak: Sonuç alınmayacak iş, umutsuz durum.
Amana gelmek: Teslim olmak, önce direnirken zor karşısında boyun eğmek.
Aman dedirtmek (amana getirmek): Karşı koyan birini boyun eğmek zorunda bırakmak, teslim olmaya zorlamak.
Aman dilemek: Önce direnirken zor karşısında boyun eğip canının bağışlanmasını istemek, galip gelenin merhametine sığınmak.
Aman vermemek: 1) Göz açtırmamak, rahat bırakmamak. 2) Düşmanı acımayıp öldürmek, merhamet etmemek.
Ana baba günü: 1) Mahşer günü. 2) Sıkıntılı kalabalık; telâşlı, tehlikeli, kimsenin kimseyi tanımadığı kalabalık.
Ana kuzusu: 1) Pek küçük kucak çocuğu. 2) Sıkıntıya, güç işlere alışkın olmayan, nazlı çocuk veya genç.
Anan yahşi, baban yahşi: Bir kimseyi işini yaptırabilmek için pohpohlamak, gereğinden fazla överek istediğini elde etmeye çalışmak.
Anası ağlamak: Çok eziyet çekmek, sıkıntıya katlanmak, bitkin duruma düşmek.
Anasından doğduğuna pişman: 1) Üşengeç, çok tembel. 2) Canından bezmiş.
Anasından doğduğuna pişman etmek: Çok eziyet ederek canından bezdirmek, bir kimseyi çok üzmek. “Karşıma bir çıksın, onu anasından doğduğuna pişman edeceğim.”
Anasından emdiği sütü burnundan fitil fitil getirmek: Bir işi yaparken çok sıkıntı çekmek, eziyete katlanmak.
Anasını ağlatmak: Bir kimseye çok eziyet edip sıkıntı çektirmek.
Anasının gözü: Hileci, kurnaz, çok açık göz, çıkarcı, hin oğlu hin.
Anasının nikâhını istemek: Bir şeye değerinden çok para istemek, olmayacak bir istekte bulunmak.
Anasını sat! (satayım): Önem verme, aldırma, umursama, bunun için kederlenme, üzülme.
Anca beraber, kanca beraber: Birbirimizden ayrılmayacağız, işler iyi de gitse, kötü de gitse hep birlikte yapacağız, beraberliği bozmayacağız.
Anladımsa Arap olayım: “Hiçbir şey anlamadım” anlamında kullanılır.
Ara /aralarını bozmak: İki kişi arasındaki iyi ilişkiyi, dostluğu, arkadaşlığı yıkmak.
Ara bulmak: Birbirleriyle anlaşamayan, bir araya gelemeyen kişileri uzlaştırmak, barıştırmak.
Araları açılmak / bozulmak: İyi ilişkileri, dostlukları, arkadaşlık bağları kopmak; birbirlerine dargın hâle gelmek.
Aralarından kara kedi geçmek (veya aralarına kara kedi girmek): İyi anlaşan iki kişinin veya dostun ilişkileri bozulmak, aralarına soğukluk girmek, birbirlerine gücenmek.
Aralarından su sızmamak: Çok iyi, çok yakın dostluk veya arkadaşlık kurmak, ahbap olmak.
Arap saçına dönmek: İşlerin çok karışıp içinden çıkılmaz bir durum alması.
Araya girmek: 1) İki kişinin arasındaki bir işe karışmak. 2) Araları bozuk olan iki kişiyi uzlaştırmaya çalışmak. 3) Yapılmakta olan bir işin yapılmasını geciktirmek.
Araya koymak: Bir işte sözü geçen bir kimsenin aracılığına başvurmak.
Arayı yapmak: 1. Arası bozuk olan kimse ile barışmak. 2. Arası açık olan iki kişiyi uzlaştırıp, barıştırmak.
Ar damarı çatlamak: Utanç duyulacak şeyleri sıkılmadan yapmak, utanmayı bırakmak, yüzsüz olmak.
Arı kovanı gibi işlemek: Girip çıkanı, gelip gideni çok olmak.
Ârif olan anlasın /anlar: Üstü örtülü olarak söylenen bir sözün, anlayışı kuvvetli kimselerce anlaşılabileceğini belirtmek için kullanılır.
Arka arkaya vermek: Birbirini korumak, kollamak, için birleşmek; dayanışmak, yardımcı olmak.
Arka / sırt çevirmek: Birine eskiden duyduğu ilgiyi göstermemek, yabancı gibi davranmak.
Arka çıkmak: Birilerine karşı, birini korumak; savunmak, kayırmak.
Arkadan söylemek: Bir kimsenin bulunmadığı yerde onun hakkında ileri geri konuşmak, dedikodusunu yapmak, çekiştirmek.
Arkadan vurmak: Kendisine inanan, güvenen bir kimseye gizlice kötülük etmek.
Arka kapıdan çıkmak: Özellikle bir eğitim kurumundan, bir iş yerinden hiçbir varlık gösteremeden, bir şey öğrenemeden ayrılmak.
Arkası kesilmek: Tükenmek, bitmek, süregelen bir şeyin son bulması.
Arkasına düşmek: 1. Birini gözden ayırmayarak arkasından gitmek. 2. Bir işi sona erdirmek için çok sıkı çalışmak.
Arkasında dolaşmak / gezmek: Bir işi sonuca bağlamak için ilgili yerlere giderek görüşme fırsatı aramak, onların yardımını sağlamak.
Arkasını getirememek: Başladığı işi sürdürüp sona erdirememek, sonuçlandıramamak.
Arkasını sıvamak: İltifat etmek, okşamak, övmek, birisini bu yolları kullanarak bir işe sevk etmek.
Arkasını vermek: Bir kimsenin himayesinden güç almak.
sırtı pek: 1) Soğuktan muhafaza edecek biçimde giyinmiş, iyi giyinmiş olan. 2) Güçlü bir kimseye ya da yere güvenen.
Arkası /sırtı yere gelmemek: 1) Sarsılmamak, sağlam ve sağlıklı durumunu sürdürmek. 2) Hiç yenilgi yüzü görmemek.
Armudun sapı var, üzümün çöpü var demek: Hiçbir şeyi beğenmemek, her şeyin bir kusurunu bulmak.
Armut piş, ağzıma düş: Bir işin hiç emek harcamadan olmasını, kendiliğinden hazır olup ayağına gelmesini bekleyenlerin durumunu anlatmak için kullanılır.
Arpa boyu kadar gitmek: Çok az ilerlemek.
Arpacı kumrusu gibi düşünmek: Derin derin ne yapacağını bilemeden, çaresizlik içinde düşünüp durmak.
Arpalık yapmak: Bir yeri sürekli çıkar kaynağı olarak kullanmak, sömürmek.
Asıp kesmek: 1) İşkence etmek, zalimce tavırlarda bulunmak. 2) Tehdit etmek, zalimce davranışlarda bulunacakmış gibi konuşmak.
Askıda kalmak: Bir engel çıkması dolayısıyla bir işin sonuca varamaması, yapılamayıp öylece kalması.
Askıya almak: 1) Geciktirmek, belirsiz olarak ertelemek, bir işi zamanında yapmayıp savsaklamak. 2) Altı boşalmış yapıyı dikmelerle tutturarak yıkılmaktan kurtarmak.
Askıya çıkarmak: Evlenecek kimselerin nikâhtan önceki durumlarını gösterir belgelerin, belirli bir süre için ilgili dairede görünür bir yere asılması, ilân edilmesi.
Aslı astarı olmamak: Yalan, asılsız olmak, gerçek payı bulunmamak.
Astarı yüzünden pahalı olmak: Bir işin ayrıntısına ödenen paranın aslına ödenen paradan fazla olması, gerçek değerinden fazlaya mal olması.
Astığı astık, kestiği kestik: Davranışlarından dolayı kimseye hesap vermeyen, istediği gibi davranan, çok sert kimseler için kullanılır.
Aşağıdan almak: Sert konuşan kimselere karşı yumuşak bir dil kullanmak.
Aşağı kurtarmaz: 1) Bundan ucuza verilmez. 2) Daha aşağı bir durumu kendine lâyık görmez.
Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık: Sakıncalı oluşları eşit olan iki karşıt davranıştan birine karar verememe zorunluluğunu anlatmak için kullanılır.
Aşık atmak: Birisiyle yarışmak, özellikle kendisinden üstün birisiyle yarış etmek.
Ata et, ite ot vermek / yedirmek: Uygunsuz iş yapmak; birbirini tamamlayan, birbirine uyan unsurları ters kullanmak; kişilere işlerine yaramayan şeyi, ilgili olmadıkları görevi vermek.
Ateş almak: 1) Yanmak, tutuşmak. 2) Ateşli silâhın patlaması. 3) Telâşlanmak, öfkelenmek, heyecanlanmak, coşmak.
Ateş bacayı sarmak: Bir iş ya da olay önüne geçilemez, tehlikeli bir durum almak.
Ateş basmak: Aşırı ölçüde sıkılmak, heyecanlanmak, utanmak sonucu vücutta sıcaklığın artması, yüzün kızarması.
Ateşe atmak: Birini çok tehlikeli bir işe bile bile sokmak. “
Ateşe tutmak: 1) Ateşli silâhla mermi atmak. 2) Bir şeyi ateşin üzerinde tutarak ısıtmak.
Ateşe vermek: 1) Bir yeri bilerek yakıp yok etmek. 2) Aşırı ölçüde telâşlandırmak. 3) Bir toplumu, bir ülkeyi kargaşalık içine sürükleyerek yıkıma uğratmak.
Ateşine /nârına yanmak: Birinin yüzünden büyük haksızlığa uğramak, zarar görmek.
Ateş kesilmek: 1) Çok kızgın, öfkeli davranışlar göstermek. 2) Çok çalışkan, hareketli ve becerikli olmak. 3) Ateşli silâhlarla yapılan atışa son vermek.
Ateşle oynamak: Çok tehlikeli, zarar verecek bir işin üstüne üstüne gitmek ya da böyle bir işe girişmek.
Ateş pahası: Çok pahalı.
Ateş püskürmek: Çok öfkeli olmak, ağır sözler söylemek.
Ateşten gömlek: İçinde bulunulan acı, sıkıntılı, dayanılmaz durumu anlatmak için söylenir.
Atı alan Üsküdar`ı geçti: “Fırsat kaçtı, artık yapılacak şey kalmadı” anlamında kullanılır.
Atı eşkin, kılıcı keskin: Her bakımdan güçlü, dilediğini yapabilir.
Atın yüğrükse bin de kaç: İmkânın varsa kendini kurtarmaya bak.
Atıp tutmak: 1) Kendi gücünü aşacağı işler yapacağını söylemek, abartılı konuşmak. 2) Birisinin arkasından ileri geri konuşmak, kötü sözler etmek.
At oynatmak: 1) Ata hüner göstermek. 2) Bildiği ve istediği gibi davranmak. 3) Belli bir alanda üstünlük kurmak.
Atsan atılmaz, satsan satılmaz: İşe yaramadığı, sıkıntı verdiği hâlde vazgeçilemeyen şeyler ve kimseler için kullanılır.
Attan inip eşeğe binmek: Bulunduğu dereceden, mevkiden, önemli görevden daha aşağı bir yere inmek veya alınmak.
Avaz avaz (avazı çıktığı kadar) bağırmak: Olanca gücüyle bağırmak; sesi yettiği kadar, var gücüyle bağırmak. “Tamam duyuyorum, öyle avaz avaz bağırma!”
Avucunun içine almak: Birini her dediğini yapar duruma getirmek, baskı ve etkisi altına almak.
Avucunu yalamak: Umduğunu ele geçirememek, beklediğini elde edememek.
Avuç açmak: Yardım istemek, dilenmek, para istemek ya da ister duruma düşmek.
Ayağa düşmek: 1) Bir şeyin değerini kaybetmesi. 2) Yalvarır duruma gelmek. 3) İşe ilgisiz ve yetkisiz kimseler karışır olmak.
Ayağa kalkmak: 1) İyileşmek. 2) Saygı göstermek için oturma durumundan ayak üzeri duruma geçmek. 3) Telâşlanmak, heyecanlanmak. 4) Dikilmek, ayakları üzerinde durmak.
Ayağı (ayakları birbirine) dolaşmak: Yürürken herhangi bir sebepten ötürü ayakları birbirine takılmak, sendelemek.
Ayağı düşmek: Bir yere uğramak, o yer yolu üzerinde bulunmak, yolu düşmek. (a harfi ile başlayan deyimler)
Ayağı düze basmak: İşleri iyi gitmek, zorlukları yenerek rahata kavuşmak.
Ayağı ile gelmek: 1) Kendi isteği ile gelmek. 2) Çok fazla emek sarf edilmeden elde edilmek.
Ayağına bağ olmak: Bir işini yapmasına, bulunduğu yerden ayrılmasına engel olmak.
Ayağına dolaşmak / dolanmak: 1) Birisinin yaptığı işe engel olmak. 2) Başkasına yaptığı kötülük kendi başına gelmek.
Ayağına gitmek: Büyüklük taslamadan alçak gönüllülük edip birinin yanına varmak.
Ayağına kapanmak: Kendini küçük düşürerek yalvarıp yakarmak. “İnsan ne birisinin ayağına kapanmalı, ne de birisini ayağına kapandırmalı.”
Ayağına / ayaklarına kara su inmek: Bir yerde ayakta beklemekten veya uzun süre dolaşmaktan çok yorulmak.
Ayağını çekmek: Daha önce gittiği yere artık uğramaz olmak, ilişkiyi ve ilgiyi kesmek.
Ayağını denk almak: Birilerinin kendisine karşı yapacakları muhtemel kötülüklere karşı uyanık davranmak, tedbirli olmak.
Ayağını kaydırmak: Bir yolunu bularak birini bulunduğu işten, mevkiden uzaklaştırmak.
Ayağını kesmek: 1) Bir yere gitmez, uğramaz olmak. 2) Birini bir yere artık uğramaz duruma getirmek.
Ayağının altına almak: 1) Acımasızca, tekmelerle kıyasıya dövmek. 2) Bir şeyi küçük görerek ondan faydalanma yoluna gitmemek, o şeyi tepmek.
Ayağının tozuyla: Henüz dinlenmeden, yoldan gelir gelmez.
Ayağını sürümek: 1) Verilen bir görevi ağırdan yapmak. 2) Bir yerden ayrılmak üzere bulunmak. 3) Ölmek üzere olmak. 4) Halk inanışına göre birinin gelmesi, ardından başkalarının da gelmesine yol açmak.
Ayağını yorganına göre uzatmak: Gelirini giderine uydurmak, harcamalarda geliri aşmamak.
Ayağı / ayakları suya ermek / değmek: Neden sonra aklı başına gelmek, bir şeyin aslını anlamak, beklenen biçimde olmadığını kavramak.
Ayak altında kalmak: 1. Hor görülüp aşağılanmak, değer verilmemek. 2. İnsanların sık gelip geçtiği yerde, kalabalık içinde kalmak.
Ayak atmamak: Bir yere hiç gitmemek.
Ayak diremek: Bir şeyde ısrar etmek, karşı koymak, kendi kararından vazgeçmemek.
Ayaklar altına almak: Önem verilmesi gereken şeyleri hiçe saymak, çiğnemek. “Babasının onun için verdiği emekleri ayaklar altına alarak o serseriliği seçti.”
Ayakları geri geri gitmek: Bir yere istemeye istemeye, gönülsüz gitmek. (a harfi ile başlayan deyimler)
Ayaklı kütüphane: Çok şey okumuş, her sorulana cevap veren, çok şey bilen, okudukları aklında kalmış kimse.
Ayakta kalmak: 1) Bir zorluk karşısında yıkılmamak, çökmemek. 2) Oturacak yer bulamamak.
Ayak takımı: İşe yaramaz, bilgisiz, görgüsüz, kaba, serseri, değersiz kimselerin bütünü.
Ayak uydurmak: 1) Adımlarını başkasınınkine uydurmak. 2) Kendi gidiş ve davranışını başkasınınkine benzetmek.
Ayak üstü / üzeri: 1) Kısa süre içinde, acele olarak. 2) Ayakta durarak, ayakta dikilerek.
Ayasofya’da dilenip Sultanahmet’te sadaka / zekât vermek: Kendisi başkasının yardımı ile geçinirken, gösteriş için elindekini başkalarına yardım amacıyla dağıtmak.
Ayıkla pirincin taşını: Bir işin oldukça karışık, dolaşık, içinden çıkılması güç olduğunu anlatmak için kullanılır.
Ayılıp bayılmak: 1) Sinir krizi geçirmek, bunalıma düşmek. 2) Birini kendinden geçercesine sevmek, beğenmek.
Ayranı kabarmak: Öfkelenmek, kızıp bağırmak; coşmak.
Ayvaz kasap hep bir hesap: “Ha öyle ha böyle, ikisi de bir; hangi yolu seçersek seçelim aynı sonuca varır” anlamında kullanılır.
Ayyuka çıkmak: 1) Pek yükselmek 2) Herkesçe duyulmak, yayılmak (deyimler)
Aza çoğa bakmamak: Eline geçenle yetinmek, tok gözlü olmak. (a harfi ile başlayan deyimler)
Azizlik etmek: Şaka ile takılmak, muziplik etmek, şaka ile aldatmak.
